Các tu sĩ dòng Tên tại Việt Nam.
Đằng sau tên khoa học các loại cây, thường ghi thêm tên nhà sinh vật học đầu tiên mô tả loại cây đó, như là:
– Citrus margarita (Lour.): cây quất margarita, được ông Lour. mô tả đầu tiên. (*)
– Coleus amboinicus Lour., Fl. Cochinch. 2: 372 (1790): Cây húng chánh (tần dày lá), được ông Lour. mô tả đầu tiên trong cuốn Fl.Cochinch quyển soso2, trang 372, xuất bản năm 1790.
Ồ, ông Lour. này là ai mà mô tả nhiều cây bản địa Việt Nam vậy nhỉ? Thì ra ông là một ông thầy tu, thuộc dòng Tên sang Việt Nam truyền đạo từ thế kỷ 18.
Google cho hay, ông João de Loureiro là một thầy tu dòng Tên (tiếng Latinh là Societas Iesu, ban đầu được gọi trong tiếng Việt là Dòng Đức Chúa Giê-su (chữ Nôm: 用德主支秋). Từ khoảng thế kỷ 19, người Việt Công giáo quen gọi là Dòng Tên, có lẽ theo tập tục kị húy nên tránh dùng thẳng tên của Chúa Giêsu.
Thầy tu Loureiro (1717-1791) đến Đàng Trong năm 1740, ở lại đây hơn 35 năm, trong đó khoảng 30 năm phục vụ cho Chúa Nguyễn, trong vai trò nhà toán học và sinh vật học.
Ố ồ, vậy là các thầy tu dòng Tên đã đóng góp rất lớn cho dân Việt Nam đó chớ.
– Francisco de Pina (1585–1625): người sáng tạo ra chữ Quốc ngữ. Là thầy dạy tiếng việt cho Alexandre de Rhodes.
– Alexandre de Rhodes (1593-1660): chính là cha Đắc Lộ, người đã hệ thống hóa chữ Quốc ngữ, biên soạn Từ điển Việt–Bồ–La, là cuốn từ điển tiếng Việt đầu tiên, gồm 8.000 từ tiếng Việt dịch ra tiếng Bồ Đào Nha và tiếng Latinh.
Thật là thú vị.
— Ảnh minh họa là cây tần dày lá (húng chanh), trong cuốn Câycỏ Việtnam của giáo sư Phạm-Hoàng Hộ. Mình nghĩ ảnh minh họa là chính tay Gs. Phạm-Hoàng Hộ vẽ.
Quan Huấn 